مروری بر انواع شعر انقلاب اسلامی | روحی تازه در کالبد شعر
هنر، در ذات خود، نسبتی انکارناشدنی با وضعیت سیاسی و اجتماعی زمانه دارد و درواقع آیینه عصری است که از آن سخن می‌گوید. این بازتاب را، در دوره هایی، حتی در سکوت هنر نیز می‌توان مشاهده کرد.
شهرآرانیوز؛ برخی پدیده‌ها تأثیر شگرفی روی جهان بینی افراد می‌گذارند. انقلاب‌ها از این دست محسوب می‌شوند؛ هر انقلابی، بسته به گستردگی و وسعت خود، تحولی را به همراه دارد. در انقلاب اسلامی، این دگرگونی، با توجه به عظمت آن، بروز ویژه‌ای پیدا کرد، چنان که می‌توان گفت با وقوع آن روح تازه‌ای در برخی هنرها، ازجمله شعر، دمیده شد.
در تمام اعصار، شعر یک عنصر پیش برنده در حرکت‌های اجتماعی بوده است. اما، در نسبت با حرکت مردمی‌ای که با رهبری امام خمینی (ره) آغاز شد و ــ پس از آن ــ انقلاب اسلامی، عنصر شعر ــ و با نگاهی کلان‌تر حتی هنر ــ بیش از آنکه بخواهد روی پیروزی انقلاب اسلامی تأثیر گذار باشد از آن تأثیر پذیرفته است.
مردمی بودن حرکت انقلاب موجب شد هر فردی در تلاش باشد تا مگر دِین خود را نسبت به آن ادا کند. این شوروشعف باعث شد دیگر در اشعار خبری از یأس و انجمادی که در سال‌های قبل در مضامین شعری موج می‌زد یافت نشود؛ کم کم، موضوعاتی که آمیخته با جوشندگی و خشم و صراحت بودند وارد دنیای شعر می‌شدند. بیان صریح و ساده و شعاری از ویژگی‌های شعر سال‌های منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی و چند سالی پس از آن بود. شعر سیدحسن حسینی گواه این ویژگی هاست:
نام آوران تا نعره‌های خون کشیدند
خورشید را از قلب شب بیرون کشیدند
فریادشان شهدی شد و در جام حق ریخت
تکبیرشان، چون نور در کام فلق ریخت
خفاش را بال و پر پرواز بستند
با گرز ایمان گردن شب را شکستند
رابطه شعر و انقلاب در سال‌های آغازین حکومت اسلامی، در زمانی که هنوز شور مردمی نخوابیده بود، با شروع جنگ تحمیلی دگربار بیشتر شد تا در پی شعر انقلاب موج دیگری تحت عنوان «شعر دفاع مقدس» به راه بیفتد. نهالی که در اواسط دهه چهل پا گرفته بود در اشعار دفاع مقدس استواری خود را نشان داد و، ازلحاظ کیفیت، با شعر قبل از پیروزی انقلاب فاصله‌ای معنادار گرفت.
دفاع مقدس نیز، همچون انقلاب اسلامی، با نمونه‌های مشابه خود تفاوتی ماهوی داشت. در ادبیات فارسی، «شعر جنگ» ــ به نوعی ــ بی سابقه بود. ایران در طول تاریخ بار‌ها مورد هجوم واقع شده بود، اما هیچ گاه جریان مقاومت، آن چنان که در دفاع مقدس با ابعاد هویتی به وجود آمد، شکل نگرفته بود؛ این اولین باری بود که دفاع در سایه یک نظام مردمی بروز پیدا می‌کرد و البته موجی نو در شعر فارسی به راه می‌انداخت. جدای از این، تنوع موضوعیِ جنگ، چشم انداز وسیع تری را پیش روی شاعران برای سرودن قرار می‌داد. گستردگی طیف موضوعات شعر دفاع مقدس هم متأثر از همین مسئله بود.
جنگ تحمیلی، همچنین، دایره شاعران را نسبت به سال‌های قبل از پیروزی انقلاب وسعت بیشتری بخشید. برخی افراد که در سال‌های پیش از جنگ به دلایلی سکوت کرده بودند در برابر حمله نظامی به کشور لب به سخن گشودند؛ ازجمله این افراد می‌توان به سیمین بهبهانی و مهدی اخوان ثالث اشاره کرد. اخوان، در سال ۱۳۶۱، در روزنامه «کیهان» شعری ناظر به دفاع مقدس منتشر کرد:
گرچه می‌بافند بهر شیر‌ها زنجیر‌ها
بگسلند آخر همه زنجیر‌ها را شیر‌ها
این دلیران نکو با بد چه جنگی می‌کنند
همچو جنگ شیر‌ها با تیر و با شمشیر‌ها
موج دیگری که در بررسی شعر انقلاب باید از آن سراغ گرفت، در پی رحلت رهبر کبیر انقلاب، امام خمینی (ره)، ایجاد شد. فراوانی اشعار در سوگ حضرت امام (ره) چنان است که می‌توان از مصادیق آن به عنوان سومین موج شعر انقلاب اسلامی یاد کرد. در پی این واقعه، اشعاری سروده شد که برخی ماندگار شدند؛ ازآن جمله، به چند بیت از شعر سهیل محمودی اشاره می‌کنیم:
زنده‌تر از تو کسی نیست چرا گریه کنیم؟
مرگمان باد و مباد آنکه تو را گریه کنیم
رفتنت آینه آمدنت بود ببخش
شب میلاد تو تلخ است که ما گریه کنیم
گوش جان باز به فتوای تو داریم بگو
با چنین حال بمیریم و یا گریه کنیم
پس از پایان جنگ تحمیلی و رحلت حضرت امام (ره)، شعر انقلاب وارد دوره جدیدی شد. در این دوره، به اقتضای گذر از دوران جنگ، مسیر شعر انقلاب در سه گونه شعری اعتراضی، عاشقانه و آیینی پی گرفته شد.
درنهایت، باید گفت که انقلاب اسلامی شعر را در حوزه محتوایی و صوری دچار تحول کرد و موجی نو در این بستر به راه انداخت. برقرارکردن پیوند بی سابقه میان رویداد‌های سیاسی و مفاهیم دینی، و همچنین احیای دوباره قالب رباعی و مثنوی سرایی در اوزان بلند گواه این موضوع است.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
